هرآنچه باید درمورد استنت و استنت‌گذاری بدانید

استنت چیست؟

استنت‌ها، لوله‌های مشبکی هستند که معمولاً برای باز کردن مجاری بدن نظیر شریان‌های ضعیف یا دچار تنگ‌شدگی استفاده می‌شوند. در اکثر موارد از استنت برای درمان تنگی عروق کرونر که وظیفۀ رساندن خون سرشار از اکسیژن به قلب را برعهده دارند، استفاده می‌شود. گاهی اوقات نیز از استنت برای درمان آنوریسم (برآمدگی یا بیرون‌زدگی در جدار شریان‌ها) و همچنین تنگی مجاری تنفسی استفاده می‌شود.

استنت‌گذاری روشی کم‌تهاجمی است به این معنا که جراحی سخت و بزرگی محسوب نمی‌شود. استنت‌ها معمولاً از جنس فلز (تیتانیوم، استیل، آلیاژ کرومیوم کبالت)، پارچه، سیلیکون یا ترکیبی از این مواد ساخته می‌شوند. به‌طور معمول برای درمان گرفتگی عروق کرونر از استنت‌های فلزی و برای شریان‌های بزرگتر همچون آئورت از استنت پارچه‌ای یا استنت گرافت استفاده می‌شود.استنت‌های مورداستفاده در مجاری هوای ریه معمولاً از جنس سیلیکون هستند.

پس از استنت‌گذاری معمولاً پزشکان مصرف داروهایی نظیر آسپیرین و سایر داروهای ضد پلاکت که مانع از لخته شدن خون می‌شوند را توصیه می‌کنند. ممکن است پزشک، برای پیشگیری از بروز عوارض جدی، تا یک سال پس از استنت‌گذاری یا حتی بیشتر از آن زمان نیز مصرف داروهای ضد پلاکت خون را توصیه کند. شایع‌ترین عارضه‌ای که ممکن است پس از استنت‌گذاری برایتان رخ دهد، انسداد یا لخته شدن خون در استنت است. درمورد استنت‌های مجاری تنفسی نیز جابه‌جا شدن استنت یا مسدود شدن آن از جمله عوارض شایع می‌باشد.

انواع استنت

استنت‌ها برای اهداف مختلفی استفاده می‌شوند و بسته به محل مورداستفاده از مواد مختلفی تشکیل شده‌اند.

استنت‌های مجاری تنفسی

این نوع از استنت‌ها که برای درمان تنگی مجاری هوای ریه مورداستفاده قرار می‌گیرند به دو دسته تقسیم می‌شوند:

1. استنت‌های فلزی: این استنت‌ها یا از فلز بدون پوشش تشکیل شده‌اند و یا دارای پوششی از مواد دیگر همچون سیلیکون هستند.

2. استنت‌های سیلیکونی: ویژگی این نوع از استنت‌ها، انعطاف و شکل‌پذیری آنها بوده و بیشتر در استنت‌گذاری‌های موقت از این نوع استفاده می‌شود.

استنت‌های آنوریسم آئورت

برای درمان آنوریسم آئورت از استنت‌های گرافت استفاده می‌شود. این استنت‌ها، لوله‌ای از جنس پلی‌استر ضدنشت هستند که دارای یک اسکلت فلزی متخلخل می‌باشند. استنت‌های گرافت در شریان‌های بزرگ همچون آئورت استفاده می‌شوند و مسیری پایدار برای جریان خون فراهم می‌آورند.

استنت‌های عروق کرونری یا کاروتیدی

بعضی از استنت‌ها به‌طور خاص برای درمان گرفتگی عروق کرونری یا کاروتیدی مورداستفاده قرار می‌گیرند.

1. استنت‌های فلزی بدون پوشش: این استنت‌ها، لوله‌های مشبک ساده‌ای از جنس فلز هستند که هم در عروق کرونری و هم در عروق کاروتیدی قابل استفاده می‌باشند.

2. استنت‌های دارای پوشش دارویی: رایج‌ترین استنت‌های مورداستفاده در عروق کرونری از این نوع هستند. این استنت‌ها با لایه‌ای از دارو پوشیده شده‌اند که به مرور زمان در شریان آزاد می‌شوند و از تنگ شدن مجدد شریان جلوگیری می‌کنند. انواع مختلفی از استنت‌های دارای پوشش دارویی وجود دارد که هر کدام با داروی متفاوتی پوشیده شده‌اند.

3. استنت‌های زیست‌تخریب‌پذیر: این نوع از استنت‌ها پس از چند ماه کاملاً تجزیه می‌شوند و به همین دلیل نیازی به جراحی مجدد برای خارج کردن آنها از درون عروق وجود ندارد. استنت‌های زیست‌تخریب‌پذیر زمانی که بیمار موقتاً به استنت نیاز داشته باشد، مفید هستند.

در سال  2020 انجمن غذا و داروی آمریکا FDA، استفاده از استنت‌های ساخته شده با چاپگرهای 3بعدی را مجاز شمرد. این استنت‌ها را به‌راحتی می‌توان سازگار با بیمار و نیاز وی طراحی کرده و ساخت.

چه زمانی به استنت نیاز خواهید داشت؟

ممکن است پزشک معالج شما برای تقویت عروق یا مجاری تنفسی دچار گرفتگی، استنت‌گذاری را برایتان تجویز کند. به طور کلی مشکلات مختلفی وجود دارد که برای درمان آنها احتمالاً به استنت نیاز خواهید داشت، در ادامه به توضیح مهم‌ترین آنها می‌پردازیم:

1. پارگی یا آنوریسم آئورت (Aortic aneurysm or dissection)

   ممکن است پزشک شما برای درمان آنوریسم یا پارگی آئورت از استنت گرافت استفاده کند. استنت گرافت قسمت ضعیف آئورت را تقویت کرده و از ترکیدن یا خونریزی کردن آنوریسم و پارگی آئورت جلوگیری می‌کند. به‌علاوه برای درمان زخم‌ها و جراحاتی که موجب ضعف آئورت شده‌اند نیز کاربرد دارد. با عبور جریان خون از داخل استنت گرافت از نشت خون به داخل بدن جلوگیری می‌شود.

2. بیماری شریان کاروتید (Carotid artery disease)

   شریان‌های کاروتید در دو طرف گردن واقع شده‌اند و وظیفۀ رساندن خون سرشار از اکسیژن به مغز را بر عهده دارند. ممکن است بر اثر رسوب چربی، در این شریان‌ها پلاک ایجاد شود و همین امر موجب ابتلا به بیماری شریان کاروتید و افزایش ریسک سکتۀ مغزی می‌شود.

3. بیماری عروق کرونر قلب (Coronary heart disease)

   از استنت‌گذاری بیشتر برای درمان تنگی و گرفتگی عروق کرونر که وظیفۀ رساندن خون سرشار از اکسیژن به قلب را بر عهده دارند، استفاده می‌شود. کاهش جریان خون ورودی به قلب که بر اثر تنگی عروق کرونر اتفاق می‌افتد، می‌تواند موجب بروز حملۀ قلبی و درنتیجه آسیب‌دیدگی عضلۀ قلب و درد قفسۀ سینه شود.

4. بیماری‌های ریوی (Lung conditions)

   ممکن است برای درمان تنگی مجاری هوایی ریه نیز، استنت‌گذاری انجام شود. بیماری‌ها و مشکلات مختلفی می‌تواند منجر به استنت‌گذاری در مجاری تنفسی شود، برای مثال:

   الف) بیماری‌های مادرزادی ریه یا مشکلات ریوی که از بدو تولد همراه فرد هستند.

   ب) عفونت‌ها و بیماری‌هایی که می‌توانند موجب التهاب و تورم شوند مثل سارکوئیدوز یا هر مشکلی که بر ریه‌ها فشار وارد می‌آورد.

   ج) زخم‌هایی که ممکن است به دلایل مختلف در مجاری تنفسی ایجاد شود، دلایلی از جمله اینتوبه یا لوله‌گذاری داخل نای، تراکستومی و یا ایجاد سوراخ در محل بخیۀ ریه‌های پیوندی

   د) تومورهایی که مجاری تنفسی را مسدود کرده‌اند و همچنین روش‌های درمان سرطان همچون پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی که می‌توانند به مجاری تنفسی آسیب رسانده و عملکرد آنها را مختل کنند.

5. بیماری عروق محیطی (Peripheral artery disease)

   ممکن است از استنت برای درمان تنگی عروق ایجاد شده بر اثر بیماری عروق محیطی (PAD) نیز استفاده شود. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که عروق رسانندۀ خون به پاها، دست‌ها، معده و سایر عروق خونی خارج از قلب و مغز دچار رسوب چربی و تشکیل پلاک شوند. در چنین شرایطی، استفاده از استنت می‌تواند علائم بیماری را کاهش داده و از بروز مشکلات دیگر به دلیل کاهش جریان خون جلوگیری کند.

استفاده از استنت به موارد ذکر شده محدود نمی‌شود و در درمان تنگی مجاری صفراوی و لوله‌های ادراری نیز کمک‌کننده می‌باشد.

در چه مواردی استفاده از استنت توصیه نمی‌شود؟

با وجود اینکه استنت‌گذاری بسیار رایج است و سالانه حدود 3 میلیون استنت توسط پزشکان سراسر جهان در بدن بیماران کار گذاشته می‌شود، اما در برخی از موارد استنت‌گذاری، روش درمانی مناسبی نبوده و از جانب پزشکان توصیه نمی‌شود.

استنت‌گذاری عروق خونی در موارد زیر توصیه نمی‌شود:

• اگر مشکل شما خفیف باشد، پزشک با تجویز دارو و اصلاح سبک زندگی شما، بیماریتان را درمان می‌کند.

• درصورتی‌که مبتلا به بیماری‌ها و مشکلات دیگری ازجمله گرفتگی چندین رگ قلب (عروق کرونر)، بیماری مزمن کلیه یا دیابت باشید، استنت‌گذاری توصیه نمی‌شود و به‌جای آن تحت جراحی بای‌پس عروق کرونر (CABG) قرار می‌گیرید.

• به‌دلیل سن بالا (به‌ویژه سن بالاتر از 70 سال) یا وجود سایر عوامل خطر، پزشک شما به‌جای استنت‌گذاری در عروق کاروتید از روش‌های جایگزین استفاده می‌کند. همچنین اگر ریسک سکته بالا باشد نیز پزشک شما روش‌های دیگر را انتخاب خواهد کرد. استفاده از استنت گرافت در بیماران مسن‌تر یا مبتلایان به نارسایی‌های کلیوی یا قلبی، ریسک بالاتری به همراه دارد.

استنت‌گذاری در مجاری تنفسی نیز در بعضی از موارد توصیه نمی‌شود، برای مثال:

• درصورتی‌که قادر به تحمل بیهوشی یا داروهای آرام‌بخش نباشید.

• درصورتی‌که در آینده، به درمان‌هایی نظیر لیزردرمانی نیاز داشته باشید که می‌توانند موجب شکستن یا سوختن استنت داخل بدنتان شوند. چنانچه در آینده نیاز به جراحی ریه داشته باشید نیز استفاده از استنت توصیه نخواهد شد.

آزمایش‌های تشخیصی و مراحل پیش از استنت‌گذاری

پزشک شما با انجام آزمایش‌ها و پروسه‌های تشخیصی خاصی تعیین می‌کند که آیا به استنت نیاز دارید یا خیر. در ادامه به توضیح رایج‌ترین روش‌های تشخیصی می‌پردازیم.

الف) پزشک معالج با استفاده از روش‌های تشخیصی زیر، وجود تنگی عروق و یا آنوریسم آئورت را تشخیص می‌دهد:

1. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): این روش برای تشخیص آنوریسم آئورت کارآمد است و اندازه و محل دقیق قرارگیری آنوریسم‌ها را نشان می‌دهد.

2. آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRA) و آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری (CTA): این دو روش تصاویری از عروق خونی ارائه داده و اطلاعات بیشتری در مورد جریان خون و وجود هرگونه آنوریسم و یا تنگ‌شدگی عروق را در اختیار پزشک می‌گذارد.

3. آنژیوگرافی عروق کرونر: چگونگی جریان خون در عروق کرونری را بررسی می‌کند. این روش نیازمند تزریق رنگ مخصوص در رگ‌ها است تا رگ‌ها و جریان خون با استفاده از اشعۀ ایکس به‌خوبی مشخص شوند.

4. کسر ذخیره جریانی (FFR): برای تعیین میزان تنگی عروق استفاده می‌شود و درواقع تستی است که همراه آنژیوگرافی عروق کرونر یا آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری (CTA) انجام می‌شود تا فشارخون در یک رگ خاص مورد سنجش قرار گیرد.

5. سونوگرافی (اولتراسوند): وجود گرفتگی و تنگی عروق کاروتید و محیطی بر اثر تجمع پلاک را بررسی می‌کند. همچنین برای مشخص کردن وجود آنوریسم و محل دقیق آن استفاده می‌شود. در این تست با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصاویری از داخل رگ‌های خونی ثبت می‌کنند.

6. اکوکاردیوگرافی: در این روش نیز با استفاده از امواج صوتی، تصاویری متحرک از ساختار و عملکرد قلب ثبت می‌شود.

7. تصویربرداری هسته‌ای: بررسی می‌کند که آیا جریان خون به‌صورت طبیعی به قلب می‌رسد یا خیر. به این منظور، پزشک مادۀ ردیابی کننده را در رگ شما تزریق می‌کند تا مشخص شود که آیا قلب جریان خون کافی دریافت می‌کند یا خیر.

ب) برای تشخیص تنگی مجاری تنفسی ممکن است به برخی آزمایش‌های تکمیلی ریه نیاز داشته باشید:

1. برونکوسکوپی: در این روش محل دقیق و شدت تنگی مجرای تنفسی مشخص می‌شود.

2. سی‌تی اسکن قفسه‌سینه: این روش مشخص می‌کند که آیا یکی از مجاری تنفسی شما بر اثر تومور، پنومونی (عفونت ریه)، تجمع مخاط در ریه یا سایر موارد دچار آسیب‌دیدگی شده است یا خیر.

3. اسپیرومتری ریه: روشی برای بررسی چگونگی عملکرد ریه‌ها می‌باشد.

ممکن است قبل از استنت‌گذاری به آزمایش‌های دیگری از جمله الکتروکاردیوگرافی (نوارقلب)، آزمایش خون، سی‌تی اسکن یا عکسبرداری با اشعۀ ایکس از قفسه‌سینه و ... نیاز داشته باشید. احتمالاً پس از تعیین تاریخ استنت‌گذاری، پزشک از شما می‌خواهد 6 تا 8 ساعت قبل از شروع استنت‌گذاری از خوردن و آشامیدن دست بکشید. وی همچنین درمورد بیماری‌های شما، داروهای مصرفی و حساسیت‌هایی که دارید سوالاتی خواهد پرسید و داروهایی جهت رقیق کردن خون نظیر آسپیرین و پلاویکس برایتان تجویز خواهد کرد.

در حین استنت‌گذاری چه اتفاقی می‌افتد؟

همانطور که پیشتر گفته شد استنت‌گذاری، روشی غیرتهاجمی و کم‌خطر است که بسته به اینکه برای درمان چه مشکلی تجویز شده باشد، مراحل نسبتاً متفاوتی خواهد داشت.

الف) استنت‌گذاری عروق کرونر و کاروتید

پروسۀ قرار دادن استنت برای درمان عروق کرونر و کاروتید مشابه است. در هر دو مورد، پزشک از کاتترگذاری قلبی استفاده می‌کند تا از طریق عروق خونی، لولۀ نازک و بلندی که در انتهای آن یک بالن قرار دارد (کاتتر) را به رگ دارای گرفتگی یا تنگ‌شدگی برساند. پس از رسیدن به محل موردنظر، داخل بالون با هوا پر شده، استنت باز می‌گردد و داخل رگ قرار می‌گیرد. 

• پروسۀ قرار دادن استنت در عروق کرونری را مداخلۀ عروق کرونر از راه پوست (PCI) یا در اصطلاح آنژیوپلاستی عروق کرونری می‌گویند. گاهی‌اوقات این روش در حین موارد اورژانسی نظیر حملۀ قلبی انجام می‌شود. استنت، رگ تازه باز شده را تقویت کرده و تاحدودی از گرفتگی مجدد آن جلوگیری می‌کند.

• پروسۀ قرار دادن استنت در عروق کاروتید را در اصطلاح آنژیوپلاستی عروق کاروتید می‌گویند. این روش کم‌تهاجمی، درمانی مناسب برای گرفتگی شدید شریان کاروتید (عروق مغز) می‌باشد.

ب) استنت‌گذاری آنوریسم آئورت

پزشک پس از ایجاد برشی در کشالۀ ران و با استفاده از کاتتر، استنت گرافت را از طریق عروق خونی به محل قرارگیری آنوریسم آئورت هدایت می‌کند. پس از رسیدن به محل دقیق آنوریسم، استنت گرافت باز شده و در آن محل تثبیت می‌شود. ممکن است پس از قرارگیری استنت، پزشک مادۀ حاجب در خون تزریق کند تا مطمئن شود که استنت به‌درستی عمل می‌کند و خون به داخل آنوریسم نشت نمی‌کند.

ج) استنت‌گذاری مجاری تنفسی

استنت‌گذاری در مجاری تنفسی به کمک برونکوسکوپ (دوربین کوچکی که در انتهای یک لولۀ بلند و نازک قرار دارد) انجام می‌شود. پزشک، برونکوسکوپ را از طریق سوراخ بینی یا دهان وارد بدن کرده، از داخل گلو عبور داده و به نای و مجاری تنفسی می‌رساند. با لغزاندن یک سیم راهنما در کنار برونکوسکوپ و سپس لغزاندن لولۀ نازک حامل استنت در امتداد سیم راهنما، استنت را به محل موردنظر می‌رسانند. پزشک با مشاهده از طریق برونکوسکوپ، استنت‌ را در مجرای هوای دچار گرفتگی، باز می‌کند. ممکن است پزشک برای قرار دادن استنت در محل موردنظر از فلوروسکوپی (نوعی تصویربرداری با اشعۀ ایکس) یا سونوگرافی (اولتراسوند) نیز کمک بگیرد. پس از قرار دادن استنت، ممکن است پزشک با تصویربرداری اشعۀ ایکس از قفسه‌سینه‌تان ریه‌های شما را مورد بررسی قرار دهد.

مراحل ریکاوری پس از استنت‌گذاری

فرآیند ریکاوری در بیمارستان طی چند ساعت تا یک شب پس از استنت‌گذاری انجام می‌شود. احتمال دارد در این زمان به‌منظور پایین آوردن سطح کلسترول شما، برایتان دارو تجویز شود. همچنین برای جلوگیری از ایجاد لختۀ خون درون استنت، باید داروهایی نظیر آسپیرین یا پلاویکس مصرف کنید. توجه داشته باشید که اکثر افراد طی چند روز تا یک هفته پس از استنت‌گذاری به زندگی عادی خود برگشته و می‌توانند فعالیت‌هایشان را از سر بگیرند، اما بهتر است در این مورد از پزشک خود سوال کنید.

خطرات احتمالی پس از استنت‌گذاری

استنت‌گذاری در عروق خونی ممکن است مشکلات زیر را به‌همراه داشته باشد:

• بروز واکنش آلرژیک نسبت به مادۀ حاجب که برای تصویربرداری اشعۀ ایکس از عروق خونی در رگ تزریق می‌شود.

• آریتمی قلبی یا ضربان قلب نامنظم

• خونریزی یا احساس ناراحتی در مسیر عبور دادن کاتتر

• آسیب دیدن عروق خونی با کاتتر

• عفونت

• آسیب دیدن کلیه‌ها توسط مادۀ حاجب (بسیار نادر)

بروز مشکلات جدی و خطرناک در حین پروسۀ استنت‌گذاری بسیار بعید است. آن دسته از افراد که قبلاً تحت جراحی‌های دیگری برای درمان گرفتگی و انسداد عروق قرار گرفته‌اند یا آنهایی که به نارسایی احتقانی قلب (CHF)، بیماری مزمن کلیوی یا دیابت مبتلا هستند، بیش از سایرین در معرض مشکلات مخاطره‌آمیزمی‌باشند. این مشکلات عبارتند از:

• قطع شدن جریان خون از روده یا قسمت پایینی بدن درحین درمان آنوریسم آئورت

• حملۀ قلبی

• پاره شدن آنوریسم آئورت

• پارگی رگ

• سکتۀ مغزی

عوارض مربوط به استنت‌گذاری در مجاری تنفسی شامل موارد زیر می‌باشد:

• آریتمی قلبی

• ایست قلبی

• نیاز پیدا کردن به تراکستومی (نای‌بری)

• پنوموتوراکس (تجمع هوا در حفرۀ قفسه‌سینه)

• نارسایی تنفسی

کلام آخر

اگرچه آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری موجب بهبود گردش خون شما خواهد شد اما همچنان باید با انتخاب سبک زندگی سالم، نقش خود را در حفاظت از سلامت بدنتان ایفا کنید. به عبارت دیگر باید غذاهای سالم میل کنید، ورزش کنید و از استعمال دخانیات پرهیز نمایید. به‌علاوه، مصرف داروهای تجویزی و انجام معاینات به‌موقع نیز تأثیر به‌سزایی در سلامتی شما خواهد داشت.